ምጾታት

ጦብላሕታተይ ብዛዕባ ``ምጾታት``   መንገሻ ሃብተ

ጸሓፊ፣ ችንዋ ኣቸበ

ዝተጻሕፈትሉ ዓመተ-ምህረት፣ 1958

መበቆላዊ ኣርእስቲ፣ Things fall Apart

ትርጉም፣ መምህር ወልደኣብ ኣብራሃ

ናይ ድሕሪ ትርጉም ኣርእስቲ፣ ምጾታት

መምህር ወልደኣብ ኣብራሃ ሓደ ባህ ዝበለኒ ስራሕ ሰሪሑ’ሎ። ነዛ በቲ ህቡብ ናይጀርያዊ ጸሓፊ ነፍስሄር ቺንዋ እቸበ ብ1958 ዓም ዝተጻሕፈት ኣዝያ ስምይቲ መጽሓፍ ተርጒሙ ንንባብ ብርንቶ ጌሩዋ። ኣቸበ መቸም ኣብ ዘመናዊ ስነ-ጽሑፍ ኣፍሪቃ ዛጊት መዳርግቲ ዘይተረኽቦ ናይ ኩሉ ግዜ ኣርሓ ብርዒ ኣፍሪቃ`ዩ። እዛ መምህር ወልደኣብ መሪጹ ተርጒሙዋ ዘሎ መጽሓፍ ከኣ`ሞ እታ ቀንዲ ንስም ኣቸበ ሰማየ ሰማይ  ከም ዝዓርግ ዝገበረት ኣዝያ ኣባራባሪት መጽሓፍ`ያ። ሜላ ኣተራጓጉማ  መምህር ወልደኣብ  ኣብ ክንዲ ቃል ንቓሉ እናለቐምካ ካብ እንግሊዝኛ ናብ ትግርኛ ምቕያር፣ ብዘእምን ኣገባብን ቃናን  ጌርካ መልእኽቲ ከየጥፋእካን ብጥንቃቐ ሓሳባት ናይ ምርዓም ኣገባብ ዝተኸተለ`ዩ። ነቲ ዝመረጾ ሜላ መምህር ወልደኣብ ብልክዕ ተዋጺእዎ`ዩ። ንዓይ ልዕሊ መጠን አዕጊቡኒ። ቀዳማይ ነገር ነታ ኣብ ኣዝዮም ብዙሓት ቋንቋታት  ዝተተርጐመት`ሞ ኣብ ብዙሓት ኣብያተ-ትምህርቲ ዓለምና ከም መወከሲት እትውሰድ ኣዝያ ህብብቲ መጽሓፍ ‘’እዚኣስ አሕዋተይ`ውን ከንብቡዋ ኣለዎም`` ኢሉ ምውፋዩ ኣገናዕ ዘብል`ዩ። ልክዕ ከም`ዚ ጥዑም መግቢ ድሕሪ ምብላዕካ ‘’እዚኣስ ንፈታዊኻ`` ኢልካ ሰናይ ትምኒትካ ትገልጸሉ ሰናይ ተበግሶ ኣብ`ዛ መጽሓፍ ርእየ። በዚ ድማ  ነዛ መጽሓፍ ብመልሓስ መምህር ወልደኣብ ጌርና ንኸነስተማቕራ ዕድል ረኺብና ኣለና። በሊዑን ንኣቸበ ኣመስጊኑን ጥራይ ኣብ ክንዲ ምኻድ ``ንኣሕዋተይ ከ?’’ ምባሉን እንኩመ ብመልሓሰይ ጌርኩም ጥዓሙዋ ምባሉን መግለጺ ለውሃቱ`ዩ እሞ የቐንየልና እብሎ ኣለኹ።

ኣብ`ዛ መጽሓፍ ሓደ ኩላትና  ንፈልጦ ኰይኑ ዝስመዓናን ጸጸኒሑ ቅጅል ቅጅል ዝብለናን  ``ኦኮንኩዎ`` ዝተባህለ  ኣገዳሲ ገጸ-ባህሪ ኣሎ። ኦኮንክዎ ካብ ጫፍ ናብ ጫፍ ናይ`ቲ ዛንታ ዓብላሊ ግደ`ዩ ዘለዎ።  ንሱ፣ ኣብ`ቲ እዚ ዛንታ ተቐሚጥሉ ዘሎ  `ኦሞፉያ` ዝተባህለ ከባቢ ኣዝዩ ጸላዊ ሰብ`ዩ። ወላዲኡ ሓደ ስራሕ ዘይፈቱን ኣብ`ቲ ዓዲ ድማ ኣዝዩ ሃሳስ ስም ዝነበሮን ዓዃይ`ዩ። ሕጽር ብዝበለ ኣገላልጻስ `ትሕቲ መዛንኡ` ወይ`ውን ካብ መማረቕስ ናብ መራገሚ ዝዘጥጥ ስም ዝነበሮ ልምሉም ሰብ`ዩ። ድኻም ወላዲኡ ግና ንኦኮንክዎ ኣየስነፎን። ብኣንጻሩ ደኣ ስሙን ስም ኣቦኡን ክልውጥ ካብ ምድላይ ናብ ሓርኰትኰት ኣእተዎ። ሳላ ጻዕሩን ዘይተጉላባነቱን  ድማ ዘይከም`ቲ ድኹም ወላዲኡ፣ ካብ ባዶ ተበጊሱ በዓል ጸጋ ክኸውን በቕዐ። ሃብታም ብዓዲ፣ ሃብታም ብባሕሪ። ኪኖ`ዚ ብምኻድ`ውን ካብ`ቶም ኣለዉ ዝበሃሉ ዓበይቲ ዓድን ክቡራትን ክኸውን በቕዐ። መራሕ ኲናት፣ ኣባል ሽማግለ ዓዲ፣ ሃብታም ዝብላ ቅጽላት ብሓንሳብ ለገበኦ።

ምስ ምምጻእ ኤውሮጳውያንን ትምህርቲ ክርስትናን ግና ዝና ኦኮንክዎን ሓፈሻዊ ያታዊ ማሕበራዊ ስርርዕ ሕብረተ-ሰብ `ኦሞፉያ` ቶኽላ ከም ዝኣተወን ኣባጊዕ  ኣብ ሓጺር እዋን ብትንትን በለ። በቶም ምጻእተኛታት፣ ኣምላኽ ኣቦታቶም ተቖናጸበ። መግለጺታትን ምልክታትን  ቅድስናኦም`ውን እምብዛ ተራኸሰ። እቶም ኣብ`ቲ ዓዲ ንዑቛት፣ ዘይስሙያት፣ ጊላታት፣ ድኻታት፣ ዘይሰብ መሬትን ካልእ ጸጋታትን ኰይኖም ንዓመታት ዝነበሩ ጽቑጣት ኣካላት ፣ ምስ`ቶም መምህራን ክርስትና ኰይኖም ኣንጻር`ቲ ሕብረተ-ሰብ ተሰለፉ።  ዝተለምደ ቅርጺ ፒራሚድ ስርርዕ ሕብረተ-ሰብ ዓነውነው በለ`ሞ ኦኮንክዎን መሰልቱን ግና  እምቢታ ከርእዩ ጀመሩ። ዋጋኡ ግና ቀሊል ኣይነበረን። እቲ ኣብያ፣ ክሳብ ህይወት ናይ ኣዝዮም ኣገደስቲ ደቂ ዓዲ ወሰደ።

እቲ ዛንታ ነቲ ኣብ መንጎ ክልተ ኣተሓሳስባታት ዝፍጠር ግርጭት`ዩ ዘርኢ። `ክርስትናን ኤውሮዓዊ ልዕልናን ተቐበሉ` በቲ ሓደ፣ በቲ ካልእ ድማ `ኣብ ዓድና ኢና ዘለና፣ ናይ ገዛእ-ርእስና ኣምላኽን ኣገባብ ኣመላልኻን ኣለና። ደቀባት ኢና።’ ዝብል`ዩ። እቲ ቁርቁስ ኣብ`ቲ ዛንታ ኣሎ። ዘንጠልጥል፣ ዘጉሂ፣ ዘስቈርቁር ገጻት ዘለዎ ዛንታ ድማ`ዩ።

ቅድሚ ነዛ መጽሓፍ ምንባበይ ` ኣሕቢሩ ዝገልጸናን ሓደ ዓይነትን ኣፍሪቃዊ ባህሊን ስነ-ኣእምሮን ዝበሃልሲ ኣሎ ዶ?’’ ዝብል ሕቶ ይመላለሰኒ ኔሩ`ዩ። እዛ መጽሓፍ ``እወ ኣሎ`` ኣቢላትኒ። ምኽንያቱ ኣብ`ዛ መጽሓፍ እቲ ኩሉ ኣብ ዓድና ዘሎ ማሪታዊ እምነታትን መሰልቱን ልክዕ ብልክዕ ኮፍ ኢሉ ኣሎ። ደቂ ሕድርትና፣ ወቕዒ፣ ሰይጣን በዓቲ፣ ጋኔን፣ ቡዳ፣ ዛንታ`ቲ ቅዱስ ገበልን ካልእን ብህየቶም ኮፍ ኢሎም ኣለዉ። ንኣሞታትና፣ ሓትኖታትና፣ እኖሓጎታትና፣ ኣብሻታትና ዝመስላ ገጸ-ባህሪ ኣብ`ዛ መጽሓፍ ምልእ ኢለን ኣለዋ። ኣብ ርእሲ`ዚ እቶም `ካብ ሰብ ዝደሊ ከም ሳእኒ በሊ` ፣ `ሃቡኒ ህበይ ይገብር` ዝብሉን ካልኦት ምስላታትናን ቃላት ጥራይ ብቕያር ኮፍ ኢሎም ኢሎም ኢኻ ትረኽቦም።  `ኦሞፍያ ድየ ዘለኹ ወይስ ተኾምብያ`` እናበልካ ኢኻ ትግረም።

እሞ ደጊመ አመስግነካ ኣለኹ መምህር ወልደኣብ። ኣብ`ዛ ስራሕ ብቑዕ ኣምበሳደር ናይ ኣንበብቲ ቋንቋ ትግርኛ ኰንካ ጸኒሕካኒ። ከም`ቲ ቻይናውያን ንሓደ መርፍእ`ውን ትኸውን ዝመሃዘ  ወዲ ሃገሮም ``ንስኻ ፍሉይ ተውህቦ ኣለካ፣ ከይተቋርጽ። ቀጽል`` እናበሉ ዘትብዕዎ ንስኻ ድማ ክትተባባዕ ይግባኣካ። ንስኻ  ደቃቕ መርፍእ ኣይኰንካን ሰሪሕካ፣ ንሕብረተ-ሰብና ኣዝያ እተገድስ፣ መቋሕቋሕታ እትህብ ኣማእዛኒት መጽሓፍ ኢኻ ኣበርኪትካልና። ሓደራ ከይተቋርጽ።

ኣብ ገለ ገለ ቦታታት ናይ ታይፒንግ ጌጋታት ኣለዋ። ግና ተጸወርቲ`ዮም። እቲ ምንጥልጣል ስለ ዝዓቢ፣ ነቲ ሓደ ሓደ ናይ ስዋስው ጌጋታት ኣየቕለብኩሉን። ከንብብ ከለኹ`ውን ኣይዓርዓረንን።

መዘኻኸሪ፣

ኣብ`ዛ መጽሓፍ ስነ-ጽሑፋዊ ገምጋም ኣይኰንኩን ጌረ። ኣንቢበ ድሕሪ ምውደአይ ንዝተሰማዓኒ ግሩህ ርእይቶ`የ ዝህብ ዘለኹ።