ድምጺ ልቢ

ትዕዝብተይ ብዛዕባ መጽሓፍ ‘ድምጺ ልቢ’ (1ይ ክፋል)

AMAN TEKESTE W.

(ሀ) ሓፈሻዊ ትዕዝብቲ፤

ኣብ ናይ ንባብ ተመኲሮይ፡ “እንተ ዘሕትሙስ ምፈወሱና እኮ …!” ብምባል ንነዊሕ እዋን ዝተጸበኹዎም ጽሓፍቲ ፈጠራ፡ ማለት፡ ብዓቢ ሃንቀውታ ዝተጸበኹወን መጽሓፍቲ፡ ሰለስተ እየን። ‘ትጽቢት ባህጉ’ ናይ በየነ ሃይለ (2006)፣ ‘ዘሎ’ዩ ዝህሉ’ ብመለስ ንጉሰ (2008)፣ እንሆ ድማ እታ ንልዕሊ ሰለስተ ዓመት ዝተጸበኹዋ መጽሓፍ ብርሃነ ገብረህይወት፡ ‘ድምጺ ልቢ’ ብዝብል ኣርእስቲ ተሓቲማስ፡ ኣብ መወዳእታ 2016 ተዘርጊሓ እነሀት።

ንብርሃነ ገብረህይወት ኣብ ግጥሚ ዘሎዎ ፈጠራዊ ሓይሊ ጥራይ ዘይኮነስ፡ ኣብ ነዋሕቲ ቴማታት (Essays) ዘርእዮ ኣስተንትኖ፡ ዘቕርቦ ምጒት፡ በዳሂ ሓሳባቱ ምስቲ ስሩዕ ወሓዚ ቋንቊኡ፡ ንጹር መደምደምትኡ፡ ትኩር ግንዛቤኡ፡ ጸግዒ ናይ ዝኾነ ከይሓዘ ዘቕርቦ ዘየናሕሲ ነቐፌታዊ ኣረኣእያኡ … ካብቲ ቅድሚ ሕጂ ዝማርኸኒ ዝነበረ እዩ። መጽሓፉ፡ ኣንቢበያ። ደጊመያ። ሰሊሰያ። ኣየኾረየንን፣ እምበሺ እቲ ንሰለስተ ዓመት ሃረር ዝበልኩዎ ግጥምታቱ፡ ብውከላውነት፡ ሰባዊ፡ ምሳሌኣዊ፡ ውስጠዘኣዊ … ዝቕድታቶም ግጥሚ … ብትረኻዊ፡ ብበይነ-ቚርቊር፡ ብገለጻዊ፡ ብመጐታዊ፡ ብኣእማኒ ዝቕርጽታቶም ግጥሚ፡ ስጋ ለቢሶም ህይወት ምስ ዘርኡ፡ ምስቶም ከም ገጸ-ባህሪ ተፈጢሮም ዘሎዉ ዝተፈላለዩ ግዙፋት ሓይሊ ኣዕሊለ። ገለ ካብዞም ግዙፋት ሓይሊ፥ ህይወት (Life)፡ ተፈጥሮ (Mother Nature)፡ ህላውነት (Existence)፡ ነፍሲ ሰብ (Human Soul)፡ እምነት፡ ባህሊ፡ ኣከባቢ … ወዘተ. ስጋ ለቢሶምስ ከም ገጸ-ባህሪ ኰይኖም ክሓቱ ክምልሱ ገጢሞምኒ። ጋዜጠኛ ቴድሮስ ማርቆስ፡ ኣብ ዳሕረዋይ ገበር’ዛ መጽሓፍ፥ “ጊዜ ዘየቐምርሮ ትእምርቲ ፍቕሪ፡ እቲ ንስለ ሓርነት ረዘንቲ ሓሳባት ብረቂቕ ጥበብ ስውያ ቋንቋ ዜድህይ ተቐናዩ!” ብምባል ንመጽሓፍ ‘ድምጺ ልቢ’ ከምኡ’ውን ንገጣሚ ብርሃነን ገሊጽዎም ኣሎ።

ኣብ ግጥሚ ምልኣት ዝብሃል ኣምር ኣሎ። ምልኣት ማለት ንጽባቐ፡ ሓይሊ ስምዒት፡ ፍሉይነት ኩርናዕ ግጥሚ፡ መበቈላዊ ስእላዊ ሓሳባት፡ ዋሕዚ ቋንቋ፡ ዋሕዚ ህርመታት … ወዘተ ኣጣሚሩ ዝውክል ኣምር እዩ። ምልኣት ዘሎዎ ግጥሚ፡ መለሳ ሰብ ምዃኑ ግጥምታት ብርሃነ መስኪሮሙለይ። ዳርጋ ዝበዝሑ ካብቶም ግጥምታቱ፡ ብቕዲ ውከላውነት ዝተሃንጹ ከም ምዃኖም ከኣ፡ እናኸተንብቦም ሓዲሽ መልክዕ ወይ ሓድሽ መዳይ ህይወት እዮም ዝቕጀሉኻ። ኣብ ግጥሚ፡ ‘ውከላውነት’ ዝጥቀሙ፡ ስምዒት ገጣሚ ብሜላ (ኣንበብቲ ከስተውዕልዎ ብዝኽእሉ) ጌርካ ምትሕልላፍ ንምሕጋዝ እዩ። በዚ መንጽር፡ ኣንበብቲ ከከም ዓቕሞም፡ ናቶም ሓሳበ ዓለም ክፈጥሩ ይኽእሉ። ገጣሚ ብርሃነ፡ ካብተን ውከላውነት ዝተጠቐመለን ግጥምታቱ ከም ኣብነት፥ ‘ጫፋት ክውንነት’፡ ‘የቐንየለይ ወርሒ’፡ ‘ኣጻብዕተይ’፡ ‘እንጣጢዕ’፡ ‘ደንግጸለይ ውሕጅ’፡ ‘ሸዊት ዕፉን’፡ ‘ንረዛን ንገድዋ’፡ ‘ሰራሕተኛ ጽሬት’ … ወዘተ. ይርከበአን። ብሳላ ዝተጠቐመሉ ውከላ፡ ሰባዊ፡ ምሳሌኣዊ ቅድታት … ግጥምታቱ፡ ዕጽፍ ዝርግሕ ዝብሉ ትርጉማት፡ ቅርብ ርሕቕ ዝብሉ መልክዓት፡ ጽዕቕ ወይ ዝልቕ ዝበሉ መልእኽትታት ኢኻ ትረኽበሎም። “እንታይነት ገጣማይ፡ ኣብቲ ብሉጽ ግጥምታቱ ኢኻ ትረኽቦ፡” ዝብል ዘረባ ኣሎ። ነዛ መጽሓፍ ‘ድምጺ ልቢ’ ደጋጊምካ ምስ ኣንበብካያ፡ ብርሃነ፡ እንታይነቱ ጥሒኑ ንመኣዲ ግጥሚ ከም ዘቕረበ፡ ካብ ውቃበ’ቲ ግጥምታቱ ክትርዳእ ትኽእል። ገጣሚ ብርሃነ’ውን ኣብ መቕድም መጽሓፉ፡ ከምዚ ሓንጢጡ ኣሎ፥ “… ዘይፈልጠኒ ኣብ ግጥምታተይ ክረኽበኒ ዝኽእል ይመስለኒ። ሓቀኛ ምስለይን መንነተይን ኣብ ግጥምታተይ ኣሎ። ብዘይ ቀልዓለም፡ ብውሽጠይን ደገይን ኣብ ግጥምታተይ ከም ዘሎኹ እኣምን። ሕልመይን ጋህደይን፡ ባህገይን ትምኒተይን፡ ራእየይን መንገደይን፡ ትጽቢተይን ሃንቀውታይን፡ ሃረርታይን ድልየተይን፡ እምነተይን ስብከተይን፡ ዓለምን ዓለመይን፡ ኲሎም ኣብ ግጥምታተይ ኣለዉ። ብመገዲ ግጥምታተይ፡ ሓንቲ ብፍቕሪ እትልለን እትምእከልን ዓለም ክድኲን እቃለስ። ሰባት ድማ፡ ናብዛ ዝሕልና ዓለም ክውሕዙ ብመገዲ ግጥምታተይ ወትሩ እጽውዕ።…” ከምቲ ዓቢ ደራሲ በየነ ሃይለ ኣብ መጽሓፍ ድኳን ትበርህ፥ “ዑደት ህይወት ዝፈልጡ፡ ብርሃን ሕልምታትን ባህግታትን ዘካፍሉ፡ ጠባያት ናብ ደረጃ ሰብኣውነት ዘብጽሑ’ዮም ዘገድሱኒ” ከም ዝበሎ፡ እዚ ገጣሚ ነዚ ደረጃ በጺሕዎ ከም ዘሎ፡ እዛ መጽሓፍ ምስክሩ እያ።

ካብ መጽሓፍ ‘ድምጺ ልቢ’ ከም ኣብነት ንኸተቕርብ፡ ኣየናይ ሓሪኻ ኣየናይ ክትገድፍ፡ ካብቲ ዝገጠመኒ ዓቢ ብድሆ እዩ። ‘እቲ ካልእ ዓረር’፡ ‘ኣለና ኸኣ ንብል’፡ ‘ልዋም ጓል ተፈጥሮ’፡ ‘ቀንዴል ዘልኣለመይ’፡ ‘የቐንየለይ ወርሒ’፡ ‘ደንግጸለይ ውሕጅ’፡ ‘ፍልስፍና ጽድቂ’፡ ‘ሃረም’፡ ‘ጫፋት ክውንነት’፡ ‘ኣልፋን ኦሜጋን’ … ወዘተ ወዘተ ሓወልቲ ግጥምታት ከም ዘለዋ ስለ ዝተዓዘብኩ። ንሕጂ ግን ሓንቲ ካብተን ድምጺ ነድሪ ነብያት እተዘኻኽረኒ ግጥሚ ከቕርብ።

“ሰኣን ፍቕርን ፍትሕን” (142)

ምስ መተዓብይተይ

ነይርና ተጣፊእና

ተራኺብና፡ ዕላል’ኳ ጀሚርና።